Zondagochtend 22 februari 1970. Buiten komt het kwik maar net boven het vriespunt en ook in de grote kerk is het koud. Werktuigelijk prevelt de achtjarige Carla de woorden mee: “Ik belijd voor de almachtige God, en voor u allen, dat ik gezondigd heb in woord en gedachte, in doen en laten, door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld. Daarom smeek ik de heilige Maria, altijd maagd, alle engelen en heiligen en u, broeders en zusters, voor mij te bidden tot de Heer, onze God. Moge de almachtige God zich over ons ontfermen, onze zonden vergeven en ons geleiden tot het eeuwig leven. Amen.”
Bij Carla thuis was men katholiek en ging men iedere zondag trouw naar de kerk. “Daar over was geen discussie mogelijk,” herinnert Carla zich. Zelf ben ik atheïstisch groot gebracht. Mijn ouders waren ‘rood’, stemden PvdA en moesten niets hebben van ‘die onzin’. Als er een keer een religieus getint programma op televisie langs kwam, werd er snel naar een ander kanaal geschakeld, want: ‘die flauwekul hoeven we niet te zien’. Ik vond dat jammer, herinner ik me. Zo jong als ik was voelde ik dat er meer moest zijn dan het tastbare in het hier en nu. En bovendien, als er zóveel mensen op aarde in een God geloofden, dan moest daar toch wel iets van waar zijn?
Inmiddels zijn we een halve eeuw verder. Carla heeft zich op een goed moment laten uitschrijven uit de Katholiek kerk en ikzelf ben gaan inzien dat mijn ouders – deels – gelijk hadden. Hun afkeer ben ik gaan herkennen. Want hoe verzin je het om mensen wekelijks ‘door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld’ te laten verkondigen. In gedachten zie ik het meisje Carla zitten op de harde kerkbank. Zo lang ze zich herinnert zit ze daar iedere zondagochtend. En elke week komen diezelfde woorden langs. “Weet je dat pas nu de werkelijke betekenis ervan tot me doordringt?”, vertelt Carla me, terwijl ik dit stukje aan het voorbereiden ben. “Dat ik keer op keer de heilige maagd en de hele kerkgemeenschap gevraagd heb om voor me te bidden in de hoop dat mijn zonden me vergeven zouden worden… mijn zònden… ik krijg er kippenvel van.”
Het bijzondere van de huidige tijd is dat al het ‘duister’ aan het licht komt, zeker ook op het gebied van de religies. En dat gaat veel verder dan een enkele seksueel gefrustreerde kerkvader die rare dingen is gaan doen. De ellende zit heel veel dieper: bij de totstandkoming van de bijbel, in de vierde eeuw na Christus. Daarbij zijn onder leiding van paus Damasus uit een groot aantal historische geschriften juist díé boeken en díé passages gekozen, die het beste aansloten bij het doel dat men voor ogen had: het klein houden en onderdrukken van de bevolking. Eén van de middelen die daartoe werd aangewend, was het ontkennen van seksualiteit als wezenlijk onderdeel van het leven, van seksuele energie als levensenergie. Geslachtsgemeenschap had je uitsluitend om kinderen te verwekken en je naakte lichaam was iets om je voor te schamen en diende je te verbergen. Het Nieuwe Testament is in het jaar 382 tijdens het concilie van Rome ingesteld en heeft dus nooit de intentie gehad om de mens dichter bij God, of bij de Goddelijke bron te brengen. De kerken waren machtsinstituten in plaats van heilige plaatsen waar je je zou kunnen verbinden met de bron. Wie zich hier tegen verzette werd uit naam van de liefhebbende God vermoord.
Afgelopen zomer reisden Carla en ik twee weken door Italië. Daar zagen we met eigen ogen in de opgegraven stad Herculaneum, het ‘minder bekende broertje van Pompeï’ en in het Archeologisch museum in Napels, hoe de oude Romeinen zich een paar honderd jaar eerder tot naaktheid en seksualiteit verhielden. Talloze fresco’s met expliciete seksuele voorstellingen en erotisch getinte kunst- en gebruiksvoorwerpen tonen dat ze in die tijd nog een vrije seksuele moraal hadden. Olielampjes werden regelmatig met een afbeelding van een erecte penis uitgevoerd en amuletten van fallussen werden, om boze geesten te verdrijven, om de hals gedragen. Gedurende diezelfde Italiëreis raakte ik op de naturistencamping waar wij toen verbleven aan de praat met een campinggenoot, een Italiaanse man van middelbare leeftijd. Hij vertelde me al jaren naturistisch op vakantie te gaan, maar daar privé en op zijn werk met niemand over te kunnen praten. Het Romeinse volk van nu wijst zijn keuze voor bloot recreëren af.
Binnenkort vertrekken Carla en ik voor een inspirerende reis naar Egypte. Ik bestudeer al enige tijd de geschiedenis en de mythen van dat zeer oude land en ontdekte onder andere dat men daar in de oudheid heel vrij met naaktheid en seksualiteit om ging. Afgaande op talloze afbeeldingen van Goden en Godinnen, maar ook van gewone burgers, blijkt dat het heel gebruikelijk was de borsten en ook de rest van het lichaam niet of slechts gedeeltelijk te bedekken. Hoe hoger men op de maatschappelijke ladder stond, hoe duurder en vaak ook hoe transparanter de gebruikte stoffen waren. En kinderen, tot de leeftijd van een jaar of twaalf, liepen eigenlijk altijd bloot rond. In datzelfde Egypte ligt de bakermat van dat wat ‘de seksmagie van Isis’ wordt genoemd. Daarbij wordt, door op een meditatieve manier te vrijen, vrouwelijke en mannelijke levensenergie verenigd waardoor er direct contact met het Goddelijke, met de bron kan worden ervaren. Maria Magdalena was geschoold in deze bijzondere manier van vrijen en heeft dit waarschijnlijk veelvuldig met haar geliefde Jeshua beoefend. Uiteraard lezen we daar niets over in de bijbel. Die spreekt trouwens sowieso nauwelijks over de vrouw die inmiddels wordt erkend als Jezus’ beste leerling, maar die in de zesde eeuw door Paus Gregorius als hoer werd afgeserveerd.
Een vraag die nu bij me op komt is: zou God de eerste mensen Adam en Eva, nadat ze in het paradijs kennis hadden genomen van goed en kwaad, zich werkelijk hebben laten schámen voor hun naaktheid? Ik kan het me bijna niet voorstellen. Die twee waren immers naar zijn evenbeeld geschapen en God zelf schaamde zich absoluut niet voor zijn lichaam en was bovendien dol op seks. De oude Goden (inderdaad, meervoud) vreeën immers dat het een lieve lust was; met elkaar, met de mens en ook met zichzelf. Daar zijn talloze verhalen over. Zo was bijvoorbeeld de Egyptische God Atoem dusdanig onder de indruk van de aantrekkelijke Godin Hathor, dat hij na een ontmoeting met haar ging masturberen en tijdens het daarop volgende orgasme de sterren tegen het hemelgewelf spatte.
Net als in Italië zijn ook in Egypte de tijden veranderd. Op internet lees ik dat het jonge fotomodel Marisa Papen en haar vriend en fotograaf Jesse Walker in 2017 een nacht in een politiecel doorbrachten, omdat ze in de woestijn en bij de tempel van Karnak naaktfoto’s hadden gemaakt. Daar was de wetgever namens Allah niet van gediend dus, hup de bak in met die viespeuken. Alleen met heel veel omzichtigheid heeft het tweetal de ‘schade’ tot één nacht weten te beperken. In Italië fotografeerde ik Carla bloot, onder andere in de turquoise-blauwe warmwaterbronnen bij Saturnia en in de oeroude Etruskische verdiepte weg bij Pitigliano. Ik zou haar ook in Egypte graag naakt fotograferen, maar geloof dat ik dat deze keer toch maar niet doe. Het is een ongelofelijk boeiende weg, de ontdekkingsreis die Carla en ik samen gaan. Niet alleen in de wereld om ons heen, ook binnen in onszelf stuiten we regelmatig op beperkende gedachten, blijken we nog niet werkelijk ‘vrij’ te zijn. Maar zo gek is dat niet als je de eerste twintig jaar van je leven wekelijks ‘ik heb schuld…’ hebt gedeclameerd. Of als je als opgroeiende jongeman is ingeprent dat ‘mannen maar één ding willen’ en dat dat absoluut niet overeenkomt met dat wat vrouwen zouden willen.
De kerken zijn leeg gestroomd. Het geloof is, in ieder geval in ons deel van de wereld, van zijn voetstuk gevallen. Menig Godshuis heeft een andere bestemming gekregen of is gesloopt, zoals ook de kerk uit Carla’s jeugd. Maar wat daarvoor terug aan het komen is, is het besef dat God overal is. In de golven van de zee, in de wolken, in de bomen en de bergen, in de dieren en niet te vergeten in ons allemaal. Wauw, hier wordt mijn hart blij van! De Nederlandse filosoof Baruch Spinoza leefde zo’n vierhonderd jaar geleden en zijn kijk op religie week enorm af van de in die tijd heersende overtuigingen. Hij werd dan ook al op 23 jarige leeftijd uit de (Joodse) kerkgemeenschap gestoten. En zijn belangrijkste werk, de ‘Ethica’, waarin hij uitlegt hoe hij God en het geloof ziet, is voor zijn eigen veiligheid pas na zijn dood gepubliceerd. Onderstaande tekst geeft weer hoe Spinoza’s God tot de mensen gesproken zou kunnen hebben:
Hou op met bidden en berouw te tonen. Maak plezier, heb lief en geniet van alles wat deze wereld te bieden heeft. Ik wil niet dat je de koude en donkere tempels bezoekt waarvan men zegt dat ze mijn huis zijn! Mijn huis vind je niet in een kerkgebouw, maar in de bossen, rivieren, meren en op stranden. Daar kun je mij vinden, daar uit ik mijn liefde. Laat je niet bedriegen door de teksten die over mij geschreven zijn. Als je mij wilt benaderen, bekijk dan een mooi landschap en ervaar de wind en de warmte van de zon op je huid.
Vraag me om niets, ik ben niet bij machte om jouw leven te veranderen, jijzelf wel. Wees niet bang, ik oordeel en bekritiseer niet, ik geef geen straf. Geloof niet in hen, die mij vereenvoudigen tot simpele regels waaraan je je zou moeten houden. Die zijn er alleen maar om je te laten voelen dat je ontoereikend bent, om je schuldig te laten voelen om wat je doet, ze zijn er om je onder de duim te houden. Denk niet dat ik je regels opleg, want jij bent de baas over je eigen leven, jij beslist wat je ervan maakt.
Droom niet teveel over het leven ná de dood en denk niet dat je pas dáár in die wereld zult ontdekken wat echte schoonheid is, want deze wereld heeft al zóveel te bieden… het is alleen aan jou om dat te ontdekken. Niemand kan zeggen wat er na de dood komt, maar om elke dag te benaderen alsof het de laatste kans is om lief te hebben, blij te zijn of wat dan ook te doen, zal je helpen beter te leven. Tenslotte wil ik niet dat je in mij gelooft vanuit de overtuiging dat ik besta, maar omdat ik hoop dat je mij in je binnenste herkent en overal om je heen zult ervaren.
