Berkensap is helder als water, heel licht zoetig en wordt al duizenden jaren als natuurlijke ‘energiedrank’ genuttigd. Het sap werkt ‘ontslakkend’ en geeft het lichaam nieuwe krachten. Dat komt goed van pas na de koude donkere wintermaanden. Berkensap is te koop in natuurvoedingszaken en reformwinkels, maar kan ook heel goed zelf worden gewonnen. Ingewikkelde gereedschappen of bijzondere apparatuur zijn daar niet voor nodig.
Berkensap kan slechts een paar weken per jaar worden geoogst. Als in het vroege voorjaar de temperatuur regelmatig boven de acht graden komt – in ons land is dat meestal in de eerste helft van maart – dan komt de sapstroom op gang. Met veel kracht wordt het ‘levenswater’ vanuit de wortels ‘de hoogte ingejaagd’. Tot dat moment moet met sap aftappen worden gewacht. Wie te vroeg is, zal nog geen sap aantreffen, wie te laat is oogst een melkachtige in plaats van een heldere vloeistof. Van een grote wijdvertakte berk kan makkelijk een liter of tien, vijftien worden afgetapt, zonder dat de boom er hinder van heeft.
Snoeischaar en fles
Voor de meest eenvoudige methode van aftappen heb je niet meer nodig dan een snoeischaar, een plastic (frisdrank)fles en een touwtje. Zoek een gezonde forse berkenboom uit met een stamdoorsnede van minimaal vijfentwintig centimeter en kies daarvan een ‘vingerdikke’ tak van enige lengte. Knip deze zodanig af dat de halsopening van de fles – wanneer deze om de tak wordt geschoven – schuin omhoog kan wijzen. Gebruik het touwtje om de fles aan de tak te bevestigen en de tak voldoende te buigen. Naarmate de fles voller wordt zal het gewicht daarbij helpen. Vrijwel direct na het afknippen van de tak begint het sap te stromen en de fles zich te vullen. De voordelen van deze methode zijn dat er geen speciaal gereedschap voor nodig is en dat de boom er zelden of nooit hinder van heeft. Er wordt immers slechts een uiterst klein ‘wondje’ veroorzaakt. Een nadeel van deze methode zou kunnen zijn dat het relatief langzaam gaat: een literfles heeft één tot twee dagen nodig om zich te vullen.
Tapje en emmer
Wie het iets groter aan wil pakken koopt, of maakt een tapje om daarmee direct uit de stam te kunnen tappen. Neem daartoe een kort, ‘potlood-dik’, liefst roestvrijstalen pijpje, slijp dat aan één zijde enigszins taps toe en kies voor de andere zijde een passend slangetje van plusminus een meter lengte. Naast de tap zijn ook een accuboormachine, een boortje en een schone (mayonaise) emmer met deksel nodig. Boor een gaatje in het deksel zodat het slangetje er door kan. Dan kan het sap straks in de emmer lopen zonder dat er vuil bij komt. Zoek, nadat een geschikte berk gevonden is, een plekje waar de stam mooi vlak is en boor daar een gaatje van circa vijf centimeter diep. Boor iets schuin omhoog, zodat het sap dadelijk makkelijk weg kan vloeien. Kies een boortje dat precies de diameter van het tapje heeft of wellicht zelfs een halve millimeter nauwer (bij en conische tap niet nodig). Haal de boor er draaiende uit, zodat het boorsel met de boor mee naar buiten komt en het gat meteen schoon is. Dat voorkomt eventuele verstopping van tapje of slang.
Oogsten
Duw of sla het tapje nu voorzichtig in het geboorde gat. Het sap zal vrijwel meteen beginnen toe te stromen. Afhankelijk van het type tap kun je er nu een emmertje onder hangen of een slangetje op aansluiten. Nieuwsgierig naar de smaak? Het sap kan zo, puur, gedronken en dus ook geproefd worden. Het lijkt nog het meest op bronwater, met in de verte een licht zoete smaak. Laat de natuur nu zijn werk doen en controleer een paar maal per dag de voortgang. Van een forse berk, met een stamdoorsnede van vijfentwintig centimeter of meer, kan probleemloos tien tot vijftien liter sap worden afgetapt. Wanneer deze hoeveelheid is bereikt, of wanneer je genoeg sap hebt afgetapt, haal je het tapje uit de stam en laat het gaatje aan de lucht opdrogen. Sommigen menen dat het boorgat met een propje hout zou moeten worden afgedicht – de boom zou anders ‘doodbloeden’, maar dat is niet juist. Door het gat dicht te stoppen wordt de kans op houtrot aanzienlijk vergroot. Het lekken zal na enige tijd stoppen, in ieder geval als de boom volop in blad komt en de ontstane witte ‘lekstreep’ zal op den duur door de regen wegspoelen. Na één tot anderhalf jaar heeft de boom de wond zelf weggewerkt. Wil je jaarlijks sap tappen, dan is het verstandig niet ieder jaar dezelfde boom te gebruiken. Markeer de gebruikte boom met (bijvoorbeeld) een likje verf op de bast zodat je deze het volgend jaar herkent.
Bewaren en opslaan
Berkensap wordt puur en zonder verdere toevoegingen gebruikt. Indien nodig, kun je het na het oogsten nog even filteren, bijvoorbeeld door het door een zeef met daarin een schone theedoek te gieten. Schoon gewonnen berkensap kan in de koelkast maximaal een week worden bewaard. Wil je het langer bewaren, dan kun je het invriezen. Dit laatste gaat het beste in plastic flessen, die je – in verband met uitzetten – niet helemaal tot de rand moet vullen.
De boom der wijsheid
De berk is een bijzonder taaie en veerkrachtige boom, die op plaatsen groeit waar geen enkele andere boom het redt. Zo komen in de Scandinavische landen zelfs ver boven de poolcirkel nog berken voor. Voor de Germanen was de berk de boom der wijsheid. Het sap van de berk kan alleen in het vroege voorjaar worden gewonnen en is dan een heldere, licht zoete, mineraal- en energierijke vloeistof. Serveer berkensap als bijzonderheid bij de zondagochtendbrunch of de paasmaaltijd! Het leent zich ook prima om er (zelf gemaakte) vruchtensiroop mee aan te maken. Berkensap bevat onder andere aminozuren en kalium, evenals verschillende soorten suiker. Ook heeft het een hoog gehalte aan antioxidanten, die goed zijn voor hart en bloedvaten. Behalve voor inwendig gebruik wordt berkensap ook al heel lang gebruikt om er het haar een ‘opkikker’ mee te geven. De aanwezige mineralen stimuleren naar verluid de doorbloeding van de hoofdhuid en gaan daardoor roosvorming en haaruitval tegen.
Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift Landleven, maart 2013