Ze riep me al langer, maar wat wilde ze me vertellen? Ik reisde af naar Haarlem, om haar beeltenis daar – op het oude gerechtsgebouw – te fotograferen. Ik ging in mijn eigen boekenkast en op internet op zoek naar informatie. Schafte een koperen weegschaal aan en leende een fraai zwaard om Carla als haar vertegenwoordigster vast te kunnen leggen, maar nóg lukte me het niet haar boodschap te verstaan. Tot onlangs, vroeg in de ochtend. Terwijl Carla naast me nog heerlijk lag te slapen, vielen de woorden bij me binnen. Ik stapte onmiddellijk uit bed om ze op te kunnen schrijven: WEES JE EIGEN RECHTER. Wees je eigen rechter? Hoe krachtig, hoe voor de hand liggend eigenlijk. Maar toch ook… kan dat? Mag dat? Of…. moet dat misschien wel?
Vrouwe Justitia, want over haar heb ik het, komt uit de Grieks/Romeinse mythologie en is het symbool geworden van de rechtspraak. Het Latijnse Justitia betekent letterlijk rechtvaardigheid, gerechtigheid. De attributen waarmee Vrouwe Justitia wordt afgebeeld illustreren dat: de weegschaal staat symbool voor het zorgvuldig afwegen van de argumenten en bewijzen en het zwaard voor de bevoegdheid om te oordelen en een vonnis uit te voeren. De blinddoek, die ook vaak voorkomt, heeft in de late middeleeuwen zijn intrede gedaan. Aanvankelijk niet eens zozeer als symbool van onafhankelijkheid, van het kunnen oordelen zonder aanziens des persoons, maar juist spottend bedoeld omdat iemand die ‘verblind’ is de werkelijkheid niet objectief kan beschouwen. Tenslotte zien we Vrouwe Justitia in transparante kleding, met één of beide borsten ontbloot of zelfs geheel naakt afgebeeld. Behalve dat het in de Grieks/Romeinse oudheid heel gebruikelijk was om goden en in mindere mate godinnen naakt af te beelden, heeft ook de naaktheid een symbolische betekenis: deze illustreert de menselijkheid en tevens het gebrek aan schaamte, een eigenschap die iedere goede rechter eveneens zou moeten bezitten.
Wees je eigen rechter… Jaren geleden had ik een mooi gesprek met de eigenaar van de Plus supermarkt hier in Ruurlo. Terwijl je bij alle supermarkten die ik kende eerst een muntje in het winkelwagentje moest steken voordat je het mee kon nemen, hadden zijn wagentjes geen sloten. ‘Hoeveel wagentjes kost je dat nou gemiddeld per jaar’, vroeg ik hem geïnteresseerd. ‘Niet één,’ antwoordde hij tot mijn verrassing. ‘Als je je klanten vertrouwt, zullen ze dat vertrouwen niet snel beschamen’, lichtte hij toe. Ik herkende wat hij omschreef, niet voor niets kwam ik graag juist in zijn winkel, reed er desnoods zelfs voor om. De sfeer was er anders dan in veel andere winkels, zachter, gemoedelijker.
Afgelopen zomer waren Carla en ik voor een korte vakantie in Noorwegen. Voor het eerst samen in dat heerlijke land met die geweldige natuur, cultuur en… lieve mensen. In dat land hebben ze twee gevangenissen zonder cellen en tralies. De gedetineerden hebben er ieder een eigen kamer met vloerverwarming, flat screen tv en een inloopbadkamer. De samenstelling van de bewonersgroepen is gelijk aan die in de andere Noorse gevangenissen; van hoog opgeleide witteboordencriminelen tot moordenaars, bankrovers en verkrachters. De bewakers zijn er ongewapend en hebben zelfs geen handboeien. Er is van alles te doen, binnenshuis en in de omringende bossen en de bewakers zien het als hun taak om de gedetineerden zo goed mogelijk voor te bereiden op het gewone leven na de detentie. In hun opleiding leren ze dat het beter is om vrienden te worden met de gevangenen, dan om ze te betuttelen en te vernederen. Directeur Tom Eberhardt van Bastøy, één van beide gevangenissen, verwoordt het als volgt: “Het is echt heel simpel: behandel mensen als tuig en ze zullen tuig zijn, behandel ze als mensen en ze zullen zich gedragen als mensen.” Dat dit niet zomaar mooie woorden zijn, vertaalt zich in de cijfers. Bastøy kent een recidive van 16%, die het tot de beste gevangenissen van Europa en waarschijnlijk zelfs van de wereld maakt. Ter vergelijking, de Amerikaanse gevangenissen met hun tralies en onmenselijke omstandigheden kennen een recidive van maar liefst 60%. In Nederland is dit percentage 47%.
Bovenstaand voorbeeld is te vinden in het boek: ‘De meeste mensen deugen’, van Rutger Bregman. Dit ruim 500 pagina’s tellende boek leest als een trein en laat keer op keer zien dat de mens van nature niet slecht, maar juist goed is. Dat onderzoekers nogal eens met een vooringenomen standpunt aan een psychologisch onderzoek begonnen en de resultaten dusdanig manipuleerden, dat de uitkomst suggereert dat de mens van nature een ‘ondier’ is. En dat de media er als de kippen bij zijn als er ergens een keer iemand ontspoort, of wanneer het er op lijkt dat er iemand grondig de weg kwijt is. Maar dat nauwkeuriger onderzoek van de feiten vaak juist het tegenovergestelde laat zien.
Zo wordt duidelijk dat de enigen die ons telkens maar weer willen laten geloven dat we diep van binnen ‘van geen kant deugen’, de machthebbers op het wereldtoneel zijn. Vanuit hún optiek is dat begrijpelijk. Immers, zolang wij ‘gewone mensen’ er van overtuigd zijn dat we niet zonder hun leiding, zonder hun autoriteit en hun ‘bescherming’ kunnen, accepteren we hun gezag, hoe beroerd dat ook is. We laten ons door hen verleiden, misleiden en bedriegen, we accepteren dat er politiek bedreven wordt waar niemand beter van wordt. We accepteren dat er telkens weer nieuwe problemen gecreëerd worden (klimaat, energieschaarste, pandemie, oorlogen) waarvoor diezelfde ‘leiders’ ook de oplossingen ‘in huis hebben’. Oplossingen die veel geld kosten. Geld dat links- of rechtsom uiteindelijk in hun toch al overvolle zakken vloeit.
Het heeft even geduurd, maar nu weet ik wie mij die bijzondere woorden WEES JE EIGEN RECHTER influisterde. Het was niet Vróúwe Justitia, het symbool van de door de machthebbers gecontroleerde rechtspraak, het was de Godín Justitia, haar klassieke voorgangster. Want van haar is bekend dat ze de mensen stimuleerde om zélf na te denken over goed en kwaad, zélf de verantwoordelijkheid te nemen voor hoe je in het leven staat, zélf je eigen rechter te zijn. Niet op de manier zoals in de uitdrukking ‘eigen rechter spelen’, waarin je primair uit bent op eigen gelijk of je eigen gewin. Nee, op de liefdevolle ‘grootse’ manier, waarbij je uitgaat van je eigen liefdevolle kern én die van de ander.
Het is in deze bijzondere tijd van groot belang om dit voor jezelf helder te hebben of te krijgen. Dat het meestal niet je medemens is waarvoor je moet oppassen, maar diegenen die het hardst roepen dat we niet zonder hen kunnen. De beleidsmakers op- en vooral achter het wereldtoneel. Ik sluit dan ook graag af met deze passende ‘Loesje’ die ik eerder al eens tegenkwam. En als antwoord op die vraag zou ik volmondig willen zeggen: het beste moment is NU!
